კონფისკაცია (გაგრძელება)

   1937 წლის სექტემბრის თვე იქნებოდა, როდესაც ჩვენს სახლში, უკვე მეორედ, შინსახკომის მუშაკები გამოცხადნენ. ორმა ახალგაზრდამ - ქალმა და მამაკაცმა - ყველა ოთახი კარგად დაათვალიერეს, შეამოწმეს ავეჯი, ბუფეტში არსებული ჭურჭელი და წავიდნენ. დედაჩემმა ვერა, მაგრამ ჩემმა დამ, ნანამ ერთ-ერთი მამაკაცი იცნო, ეს ის შინსახკომის მუშაკი აღმოჩნდა, რომელიც მამაჩვენის დაპატიმრებაში მონაწილეობდა.

ერთი კვირს შემდეგ დედაჩემი დააპატიმრეს, ხოლო მეორე კვირას, შუაღამისას, თანამშრომლები ისევ გვესტუმრნენ და ოთხი ბავშვიდან სამნი, რომლებიც იმ დროს სახლში ვიმყოფეოდით,  საწოლიდან აგვყარეს, მეორე სართულიდან უკანა კიბით  ეზოში ჩაგვიყვანეს და იქ დაგვტოვეს, კარები დაჭედეს, ლუქი დაადეს და სადარბაზოს გამოსასვლელიდან წავიდნენ. ეზოში გამოყრილი ბავშვების შეფარება შინსახკომელების წასვლამდე მეზობლებიდან ვერავინ გაბედა, ხოლო შემდეგ შეცივებული, მტირალი ბავშვები პირველ სართულზე მცხოვრებმა მეზობელმა, ალი და შირონ ბადოევების მამამ - ლატიფ ბადოევმა და მისმა ოჯახმა შეგვიფარა.  

დედაჩვენი ათი დღის შემდეგ გაანთავისუფლეს. მოგვიანებით შევიტყვეთ, რომ დალუქული ბინა იმ ახალგაზრდა ცოლ-ქმარისთვის გადაეცათ, რომელთაგან ქმარი შინსახკომის უფროსის მძღოლი - გოგი თოდაძე,  ხოლო ცოლი - კომკავშირელი მუშაკი, ფატუშა დუმბაძე იყო.

ბინის ახალ მეპატრონეებს  დედაჩემმა რამდენჯერმე მიაკითხა ბავშვების (ანუ, ჩვენი) ტანსაცმელების გამოსართმევად, მაგრამ ასეთი პასუხით გამოისტუმრეს - „ავეჯი ჩვენია, ჩვენ გადმოგვცეს, ხოლო ტანსაცმელი მაღაზიაში წაიღეს გასაყიდად“.  

„ლიტერატურული საქართველოს“ 1995 წლის 17-24თებერვლის ნომერში გამოქვეყნებულ მიტროფანე კუჭავას ნარკვევში - „ისევ ბერია მკვლელობის შესახებ“- ში ვკითხულობთ: „შინაგან საქმეთა სამინისტროსთან  გახსნილი იყო მაღაზია  დაპატიმრების დროს „ხალხის მტრების“  ოჯახებიდან ამოღებული ნივთების სარეალიზაციოდ. ამ მაღაზიაში ორგანოს მუშაკები ჩალის ფასად იძენდნენ  უკანონოდ ჩამორთმეულ ნივთებს. იყო ისეთი შემთხვევები, როდესაც მინისტრის მოადგილეებსა და სხვა მუშაკების ცოლებს  ჩხუბი მოსდიოდათ ძვირფასი ნივთების შეძენის დროს.“

აჭარაში  კონფისკაციაში მოხვედრილი ბინებისა და ქონების „განაწილება“ უფრო მოწესრიგებული და გაიოლებული იყო. განაწილება-მითვისება ხდებოდა რიგის მიხედვით, ჯერ უფროსი რანგის მოხელეები აირჩევდნენ, მერე დანარჩენები მიყვებოდნენ, ხოლო მორჩენილი „ნადავლი“  სპეციალურ მაღაზიაში იყიდებოდა.

გაზეთ  „ლიტერატურულ საქართველოში“ მამია ხარაზი იხსენებს: „ჩვენი სახლის ქვემოთ, პირველ სართულზე უცნაური მაღაზია იყო გახსნილი, სადაც თითქმის ყველაფერი ერთად იყიდებოდა. ჩვენ ბავშვებს ინტერესს იქ გამოწყობილი სათამაშოები, ბავშვთა ველოსიპედები და სხვა სათამაშოები იწვევდა. მაგრამ რატომღაც მშობლების მიერ იქ შესვლა სასტიკად გვქონდა აკრძალული. მაღაზიას არავინ ეკარებოდა და გარკვეული პერიოდის შემდეგ დაიხურა კიდეც.“ 

მემედ გვარიშვილის უსახლკაროდ დარჩენილი ოთხი მცირეწლოვანი ბავშვი, მეუღლე და მოხუცი დედა ქუჩაში ბედის ანაბარად, ყოველგვარი არსებობის წყაროს გარეშე დარჩნენ. უფროსი შვილი - ასლანი 1939 წელს, ოცი წლისა მუცლის კოლიტით გარდაიცვალა, მანამდე კი, როგორც ტროცკისტისა და მავნებლის შვილი, თბილისის სამედიცინო ინსტიტუტიდან  და კომკავშირიდან ერთდროულად გარიცხეს.

                                                ასლან გვარიშვილი

                                                                                    შუაში - მე და ჩემი და

მამაჩემი 1957 წელს, სიკვდილის შემდეგ იქნა რეაბილიტირებული. ცნობაში, რომელიც რეაბილიტაციის შესახებ მივიღეთ ეწერა: „საბჭოთა კავშირის უზენაესი სასამართლოს 1957 წლის 3 დეკმებრის #4-011997 განჩინების საქმე მოქ. მემედ ოსმანის ძე გვარიშვილის მიმართ, დაბ. 1894წ. ქობულეთის რაიონის სოფ. ხალაში, რომელიც 1937 2 ოქტომბერს გასამართლებული იქნა სსრკ უზეანესი სასამართლოს სამხედრო კოლეგიის მიერ სისიხლის სამართლის კოდექსის 58-1(სამშობლოს ღალატი) 58-2(შეიარაღებული აჯანყება) და 58-11 (ყოველგვარი ორგანიზებული ქმედება, მიმართული დანაშაულის მომზადებისა და ჩატარებისათვის) მუხლების საფუძველზე მიესაჯა სასჯელის უმაღლესი ზომა - დახვრეტა. წარმოება შეწყდა მის ქმედებაში დანაშაულის შემადგენლობის არარსებობის გამო. ამჟამად იგი რეაბილიტირებულია.“ 

1957 წლის რეაბილიტაცია წართმეული ქონების აღდგენასაც ითვალისწინებდა. ძველი იარების გახსენება და ტანჯვის მეორე ეტაპი დაიწყო. 20 წლის განმავლობაში სხვის ქონებას უკვე თავისიანად შეჩვეულნი, წამოზრდილ შვილებს ვერ უმხელდნენ და თავს იმართლებდნენ და ქონებას ბოდიშის მოხდით აბრუნებდნენ. ზოგმა კი დაბრუნებაზე უარი განაცხადა. ერთ-ერთი მათგანი ცეკას იმ დრონდელი მდივანი ფატუშა დუმბაძე იყო, რომელმაც ქონების დაბრუნებაზე კატეგორიული უარი განაცხადა. აჭარის მაშინდელმა ხელმძღვანელობამ კი ვერ შეჰბედა მასთან ამ თემაზე საუბარი. 

ქონების დაბრუნებაზე ერთი შემთხვევა მახსენდება: მამაჩემის ძმის, მილიციის გენერალ-მაიორის - ალი გვარიშვილის ოჯახს ანალოგიური ბედი ეწია.  ბიცოლაჩემმა 8 წელი ციმბირის კოლონიაში მოიხადა, ორი ბიჭი - ზურაბი და როსტომი  დეიდებმა გაზარდეს. მათი ოჯახის ქონებას თბილისიდან მოვლინებული მილიციის მუშაკი გვარად რობაქიძე დაესაკუთრა. რეაბილიტირებულმა ბიცოლაჩემმა ქონების დასაბრუნებლად თბილისში ჩააკითხა. ერთ დროს რიხიანი პოლკოვნიკი, ამჯერად კი ოთხად მოკეცილი თადარიგის გენერალი ბიცოლაჩემს ემუდარებოდა, პიანინო ქალიშვილს მზითვად გავატანე და სიძემ რომ გაიგოს, თავი მომეჭრებაო.

ბიცოლაჩემმა თავისი გაიტანა. გენერალს თავი მოეჭრა თუ არა, ამით აღარ დავინტერესებულვარ.

დაპატიმრება და კონფისკაცია

 

    

      1937 წლის 14 ივლისს, შუაღამისას, ინტერნაციონალის ქუჩაზე მთელ ოჯახს არ გვეძინა, რადგანაც ბეშუმში წასასვლელად ვემზადებოდით. მაშინდელ ბეშუმში მხოლოდ პიონერთა ბანაკი, ბავშვთა სახლი და რამდენიმე ოჯახი ზაფხულობდა. გოდერძის უღელტეხილამდე, ანუ „პერევალამდე“  (ასე ეძახდნენ ამ ადგილს) მანქანა გამოდგებოდა, ხოლო შემდეგ გზა ურემით უნდა გაგვეგრძელებინა. გზა ბევრ დროს მოითხოვდა და ამიტომ გასვლა შუაღამისას იყო დროული. კარებზე კაკუნის ხმა გაისმა. „მანქანააო“ - შევძახეთ სიხარულით, ოთახში კი ჩეკისტები შემოცვივდნენ, მამაჩემს ეცნენ, ჯიბეები გაუჩხრიკეს, ჩვენ ყველანი გაგვაფრთხილეს, რომ ხმა არ ამოგვეღო. მამაჩემს სტაცეს ხელი და წაიყვანეს, მხოლოდ ჩემმა უფროსმა დამ, ნანამ მოასწრო მისთვის ზეწარი, გადასაფარებელი და პატარა მუთაქა გაეტანებინა.

საზაფხულო ტანსაცმელში ჩაცმული წაიყვანეს და მას შემდეგ აღარ გვინახავს.

ჩეკას მუშაკები ოთხნი თუ ხუთნი იყვნენ. მათში მხოლოდ ერთს ეცვა ფორმა, დაიწყეს სახლის ჩხრეკა. სასოწარკვეთილებაში ჩავარდნილი დედაჩემი გაოგნებული იჯდა ბავშვების წრეში. ისე იქცეოდნენ, თითქოს რაღაცას ეძებდნენო და მართლაც მოეძებნათ - ჩხრეკის შემდეგ მამაჩემის მოოქროვილი პორტსიგარი და მუნდშტუკი, ფული და კიდევ ბევრი რამ  დაიკარგა,  ხოლო მამაჩემის ცეცხლსასროლი იარაღების კოლექცია უკითხავად და უაქტოდ იქვე გაიყვეს. წაიღეს მამაჩემის ყველა სურათი, სხვებთან ერთად გადაღებული.

როგორც ჩანს,  ხალხის მასიური დაპატიმრებისას ჩეკაში მუშაკები არ ჰყოფნიდათ  და დასახმარებლად არაოპერატიული სამსახურის მოხელეებიც ჩართეს. მამაჩემის დაპატიმრების ოპერაციაში ორი „დამხმარე“ მუშაკი მონაწილეობდა, ერთი ჩეკას ბუღალტერი - არამ პეტროსიანი, მეორე შინსახკომის შეფის ჯინჯოლიას მძღოლი - გოგი თოდაძე. 

1937 წელს არ დარჩენილა ოჯახი, სიმწარე და უბედურება რომ არ ენახა. მასიურ დაპატიმრებებს უპირველესად ადამიანის ფიზიკურად მოსპობის მიზანი ჰქონდა. ამ “დაკანონებული“ უკანონობით არაკაცებმა, დამსმენებმა, ამბის მიმტანებმა, ჩეკას მოხელეებმა და ჯალათებმა ისარგებლეს. პირველ რიგში  პირადი წყენისა და გამორჩენის მიზნით დაიწყეს მიწის თუ სახლის, ავეჯის თუ ჭურჭლეულის მისათვისებლად ოჯახის პატრონის დაპატიმრება. 

საბჭოთა ენციკლოპედიურ ლექსიკონში სიტყვა  “კონფისკაცია” შემდეგნაირად არის განმარტებული: „მოქალაქის პირადი ქონების მთლიანი, ან ნაწილობრივი ჩამორთმევა უსასყიდლოდ სახელმწიფოს საკუთრებათ. საბჭოთა სისხლის სამართლის კოდექსში ეს ზომა  ერთ-ერთ დამატებით სასჯელად ითვლება“.

ურიგო არ იქნება თუ გავიხსენებთ ფაშიზმის გენოციდის მამათავარს, ალფრედ როზენბერგს. იგი 1941 წელს თავის საიდუმლო საინსტრუქციო წერილებში აღნიშნავდა, რომ, პირველ რიგში, საჭირო იყო მდიდარი და ქონების პატრონი ებრაელები მოესპოთ. როგორც ჩანს, გერმანელმა ფაშისტებმა ქონების წართმევის იდეა ბოლშევიკებიდან  ისესხეს. საგულისხმოა ისიც, რომ ჰიტლერმა თავისი მოწინაღმდეგეები 1933 წელს სახელდახელოდ შექმნილ ბანაკებში გამოამწყვდია, მაშინ, როცა მსგავსი ტიპის ბანაკები უკვე 1918-19 წლებში ლენინმა შექმნა და მას პირობითად „შრომითი ბანაკები“ უწოდა. 1930 წლის 7 აპრილს სპეციალური დადგენილებით ეს ბანაკები „გულაგს“ (ბანაკების მთავარი სამმართველო) გადაეცა. საბჭოთა და ფაშისტური ბანაკების შესასვლელებს თითქმის მსგავსი წარწერები ამშვენებდა - „დაღსტროის“ კოლიმის ყველა ბანაკის შესასვლელში ეწერა: „შრომა ღირსების, თავდადებისა და გმირობის საქმეა“ ხოლო ოსვენციმის ბანაკის ალაყაფის კარებს - „შრომა თავისუფლების საწინდარია“ ამშვენებდა.

პატიმრობის ძირითად ადგილს უფრო მეტად ბანაკები წარმოადგენდნენ, ვიდრე ციხეები, ასეთი ტიპის ბანაკები გაშენდა საბჭოთა კავშირის ჩრდილო-დასავლეთით, ჩრდილო-აღმოსავლეთით, ყაზახეთში, ციმბირში,  შორეულ აღმოსავლეთში. კარელიაში, კოლიმაზე, ნორილსკში და სხვაგან.

საგულისხმოა, რომ სტალინს მცირედ მოეჩვენა „ხალხის მტრების“ „დივერსანტების,“ „მავნებლების“ საერთო რაოდენობა და 1940 წლის ივნისში მიღებულ იქნა კანონი სამსახურში დაგვიანებისა და გაცდენისათვის სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობის შესახებ.  ათასობით ქალმა თუ კაცმა, მოხუცმა თუ ახალგაზრდამ შეავსო ემ „მცირედი.“ ბევრი მათგანი ომის წლებშიაც ამ ბანაკებში ამყოფეს. ჯერ კიდევ 1932 წლის 7 აგვისტოს, სტალინმა პირადად მოაწერა ხელი დადგენილებას, სადაც პურის მოსავლის შემონახვისათვის, ან საკოლმეურნეო მიწებზე მოსავლის აღების შედეგად დარჩენილი პურის თავთავის აკრეფისათვის გლეხი სიკვდილით ისჯებოდა. ამასთან, რაოდენობა არ იყო ნაჩვენები, რაც ხელს უწყობდა დამსჯელ ორგანოებს, რათა  გლეხი სულ მცირედისათვისაც კი მიეცათ პასუხისგებაში. ამ დადგენილების მიღებიდან უკვე ექვსი თვის შემდეგ 5 000 ადამიანი დახვრიტეს. მარტო ხარკოვში ერთი თვის განმავლობაში 1,500 ადამიანი დაიხვრიტა.

ჩვენ, უპატრონოდ დარჩენილი და-ძმები თავს ჩაქვში ბიძაჩემის სახლს ვაფარებდით. ახლაც თვალწინ მიდგას სახლიდან მოშორებით არსებული ქალთა კოლონია, 16 წლიდან 60-ს გადაცილებული გოგონები და ქალები, საღამოს ჩაის პლანტაციებიდან დაბრუნებულები, ზურგზე კალათებმოკიდებულნი, აჩრდილებად გადაქცეულნი, ლასლასით რომ დადიოდნენ. მათ „გაქცევის“ თავიდან ასაცილებლად ჯან-ღონით სავსე თოფიანი ჯარისკაცები  მიაცილებდნენ. თვალებგაფართოებულნი ვუცქერდით ბავშვები,   ჩვენთვის უკვე შიანურ და ახლობელ პატიმრებს.

პ.ს. მამაჩემი - მემედ გვარიშვილი 1894 წელს ჩაქვში დაიბადა.  გიმნაზიის დასრულების შემდეგ მუშაობდა სალიბაურის საბჭოთა მეურნეობაში. 1930 იან წლებში ბათუმსა და ქობულეთში დაიწყო ჩაის კულტურის ინტენსიური ათვისება-რგვა რა დროსაც ის გადაიყვანეს ქობულეთის რაიონის მშრომელთა დეპუტატების აღმსარულებელი კომიტეტის თავმჯდომარეთ. 1933 წელს დაინიშნა აჭარისტანის ასს რესპუბლიკის სოციალური უარუნველყოფის სახალხო კომისრად, ხოლო 1935 წელს გადაიყვანეს ახლადშექმნილ ხორცის დამზადების, მრეწველობისა და გასაღების სამმართველოს უფროსად.

მარჯვნიდან მესამე - მემედ 

გვარიშვილი